سپراتور یا جدا کننده ارتودنسی چیست و چه کاربردهایی دارد؟

سپراتورها یا جدا کننده های ارتودنسی (که معمولاً تحت عنوان اسپیسر یا فضا دهنده نیز شناخته می شوند) ابزارهای کمکی الاستومری یا فلزی هستند که اغلب در ارتودنسی برای ایجاد فضای بین دندان ها و امکان گذاشتن بند ارتودنسی استفاده می شوند. جدا کننده ها همچنین می توانند برای ایجاد فضا به دلایل دیگری مانند تسهیل کاهش ساختار بین دندانی استفاده شوند. در این مقاله کاربردهای متداول و اهداف دیگری که می توان با جدا کننده بدست آورد از جمله: مدیریت دندان های نابجا؛ ایجاد چسبندگی روی دندان ها؛ صاف کردن دندان های مولر و تشخیص ضایعات پوسیدگی حفره دار. جدا کننده ها مزایای زیادی دارند، با این حال، اگر در زیر نقطه تماس به صورت شل باقی بمانند، می توانند باعث بروز ناراحتی و همچنین مشکلات پریودنتال شوند.

جدا کننده های ارتودنسی برای انواع موقعیت های بالینی هم توسط ارتودنتیست ها و هم دندانپزشکان عمومی به عنوان یک مکمل مفید در تجهیزات دندانپزشکی استفاده می شود.

سپراتور ارتودنسی چیست؟

سپراتورهای ارتودنسی معمولاً برای ایجاد فضای بین دندان ها، معمولاً دندان های مولر و یا پرمولر، قبل از قرار دادن بندهای ارتودنسی استفاده می شوند. سپراتورها همچنین برای ایجاد فضایی برای تسهیل کاهش ساختار بین دندانی استفاده می شوند. از ابزارهای کمکی ارتودنسی می توان برای اهداف مختلف دیگری نیز استفاده کرد که شرح داده خواهند شد. سایر کاربردهای سپراتورها عبارتند از:

• مدیریت دندان های نابجا؛
• ساخت اتچمنت روی دندان ها؛
• حرکت دندان قبل از ترمیم یا دندان مصنوعی؛
• ایجاد امکان دید مستقیم برای ارزیابی ضایعات پوسیدگی حفره دار؛
• تعویض یک ماژول برای گرفتن نیروی ضربه در صورت وجود تداخل براکت؛
• کشیدن دندان های روییده.

سپراتورها ابزارهای ساده کمکی ارتودنسی هستند که ارزان هستند و به راحتی در دسترس هستند. آنها مزایای زیادی دارند، با این حال، خطرات مرتبط با استفاده از سپراتورها نیز وجود دارند، که معمولاً ناراحتی است، اما در صورت نگه داشتن سپراتور زیر لثه، بیماری پریودنتال موضعی نیز وجود خواهد داشت.

سپراتور ارتودنسی چیست؟

مواد و انواع جدا کننده ها

تکنیک های مختلفی در ارتودنسی برای ایجاد فاصله بین دندان ها توضیح داده شده اند. از جمله جدا کننده های الاستومری، سیم برنجی، نخ الاستومری، کش لاتکس و انواع جدا کننده های فنری.

قبل از سپراتورهای فولادی یا الاستومری، یک سیم برنجی به مدت حدود یک هفته محکم روی نقطه تماس قرار می گرفت. این ناخوشایند بود و می توانست برای لثه آسیب زا باشد. مواد الاستومری و کمتر رایج، مانند فنرهای فولادی جایگزین سیم برنجی شده اند، که آنها نیز می توانند باعث ایجاد سطحی از ناراحتی شوند. ماژول های الاستومری بسیار محبوب هستند زیرا استفاده از آنها آسان است، کم هزینه هستند اما بسیار مؤثر هستند. اگرچه سپراتورها معمولاً پیش ساخته هستند، ممکن است فنرهای فولادی در زمانی که بیمار روی صندلی ارتودنسی است ساخته شوند. سپراتورهای فولادی در طرح ها و شکل های پیش فرم شده ای موجود هستند که در آن انواع مختلفی توضیح داده شده اند، مانند فنرهای Kesling و NEET. آنها با دستکاری یک پایه فنر در گیره قرار می گیرند و پس از آن فشار روی فنر باعث می شود که فنر دوم در زیر نقطه تماس قرار گیرد. اگرچه نشان داده شده است که جدا کننده های الاستومری جداسازی بیشتری نسبت به جدا کننده های فنری ایجاد می کنند (3/0 میلی متر در مقایسه با 4/0 میلی متر بعد از 5 روز)، هر دو ابزار کمکی، مقدار مناسبی از جداسازی را برای قرار دادن بندهای ارتودنسی فراهم می کنند. قرار دادن جدا کننده های الاستومری نسبت به مواد دیگر دشوارتر است. با این حال، احتمال گم شدن آنها کمتر است، بازه اعمال نیرو کوتاهی دارند و ممکن است برای مدت زمان بیشتری در محل باقی بمانند، اگرچه در حالت ایده آل این مدت بیشتذ از دو هفته نیست. سپراتورهای الاستومری مقرون به صرفه تر از سایر اشکال جدا کننده هستند، می توانند در عرض متفاوت باشند، و معمولاً در رنگ های روشن یا پر رنگ ساخته می شوند تا به راحتی شناسایی و برداشته شوند. با این حال، در صورت نیاز، جدا کننده های شفاف برای دندان های قدامی نیز موجود هستند. جدا کننده های الاستومری معمولاً دایره ای هستند، اگرچه اشکال دیگری مانند جدا کننده های دمبل شکل نیز موجود هستند. جدا کننده های الاستومری با کشش و لغزش از طریق نقطه تماس، یا با استفاده از دو تکه نخ دندان که از وسط آن رزوه می شود، دو گیره موسکیتو یا با استفاده از انبردست جدا کننده قرار می گیرند. جدا کننده پس از کشیده شدن، به صورت تند و محکم با نخ از درون نقطه تماس عبور می کند تا زمانی که تنها لبه جلویی احساس شود که از نقطه تماس می گذرد. یک نیمه زیر نقطه تماس قرار دارد تا امکان جداسازی را فراهم کند و نیمی دیگر در بالا برای سهولت برداشتن.

مواد و انواع جدا کننده ها

دلایل استفاده از سپراتورهای ارتودنسی

استفاده اولیه از جدا کننده ها برای تسهیل قرار دادن بندهای ارتودنسی است که معمولاً بین دندان های مولر قرار می گیرند. سپراتور ایده آل باید به راحتی قرار گیرد، کمترین ناراحتی را ایجاد کند، دندان ها را به اندازه کافی جدا کند، در حین جویدن غذا خارج نشود و تا زمانی که متخصص ارتودنسی آن را خارج کند باید بین دندان ها باقی بماند. هنگامی که فضای کافی ایجاد شد، این الاستیک ها ممکن است در طول غذا خوردن و مسواک زدن خارج شوند، که ممکن است به دندان ها اجازه دهد تا به موقعیت اصلی خود بازگردند.

درجه و سرعت جداسازی با مواد مختلف متفاوت است. سپراتورهای الاستومری اغلب به مدت چند روز قرار می گیرند و نشان داده شده است که 11/0 میلی متر جداسازی را 24 ساعت پس از قرارگیری اولیه ایجاد می کنند که برای قرار دادن بندها کافی است. این فضا با گذشت زمان افزایش می یابد و 28/0 میلی متر بعد از 72 ساعت ایجاد می شود. ایجاد فضا برای هر دو شکل دایره ای رایج تر و شکل دمبلی جدا کننده های الاستومری مشابه است. با این حال، جدا کننده های فولادی طرح Kesling یا NEET به زمان بیشتری نیاز دارند تا امکان جداسازی کافی فراهم شود، به گونه ای که 06/0 میلی متر فاصله پس از یک روز و 15/0 میلی متر فاصله پس از دو روز ایجاد می شود.

توسعه فناوری باندینگ مینا، جایگزینی برای استفاده از بندها و در نتیجه نیاز به سپراتورها فراهم کرده است. از قرار اضافی برای قرار دادن سپراتورها اجتناب می شود و این امکان را فراهم می سازد تا قرار دادن ابزارهای ثابت راحت تر و کارآمدتر باشد. با این حال، بسیاری از اپراتورها همچنان از بندها به عنوان اتصال نهایی ابزارهای ثابت استفاده می کنند، زیرا از دست دادن اتصالات متصل می تواند تکمیل درمان را به تأخیر بیندازد. نشان داده شده است که بندهای مولر در مقایسه با لوله های روی دندان های مولر میزان شکست کمتری دارند. تصور می شود که لوله های روی دندان های مولر بیمار را قادر می سازند تا بهداشت دهان را راحت تر از بندها حفظ کند، اگرچه برخی محققان دریافتند که دندان های مولری که به دور آنها بند قرار گرفته است دمیرینالیزیشن بیشتری را تجربه می کنند.

کاهش بین پروگزیمال دندان ها ممکن است برای ایجاد فضایی برای تراز شدن دندان ها و برای کاهش مثلث های تیره ای استفاده شود که ممکن است پس از تراز شدن دندان های قدامی ظاهر شوند. قرار دادن جدا کننده ها قبل از کاهش بین پروگزیمال برای بهبود دسترسی مکانیکی و بصری به ناحیه تماس توصیه شده است. جدا کننده های الاستومری ممکن است مفیدتر از فنرهای فولادی باشند، زیرا می توانند پاپیلا را تحت فشار قرار دهند و احتمال ضربه به لثه را کاهش دهند.

مدیریت دندان های نابجا

از جدا کننده ها برای صاف کردن دندان هایی استفاده می شود که در جای نادرستی روییده اند. می توان از ترکیبی از دیسک سابی کردن قسمت دیستال دندان های پرمولر دوم فک بالا و قرار دادن جدا کننده ها برای خارج کردن دندان های مولر دائمی اول فک بالا از حالت نهفته استفاده کرد. ممکن است برخی دندان ها پاسخ مثبت دهند، دندان های دیگر جواب نمی دهند و به کشیدن نیاز دارند تا امکان رویش فراهم شود. با برداشتن کامل بافت از رئی دندان های مولر نفهته، با استفاده از برش لیزری، مخاط پوشاننده تحت بی حسی موضعی قبل از قرار دادن جدا کننده، دسترسی را بهبود می بخشد. قرار دادن جدا کننده ها برای صاف کردن دندان مولر اول ساده و ارزان است و در صورت مؤثر بودن، از کشیدن دندان مولر شیری در کودک خردسال جلوگیری می کند.

ساخت اتچمنت روی دندان

جدا کننده های الاستومری را می توان برای ساخت اتچمنت های سفارشی استفاده کرد. ماژول الاستومری را می توان با رزین کامپوزیت پر کرد، روی دندانی که قبلاً اِچ شده است قرار داد و کیور کرد. این به عنوان یک الگو برای ساخت اتچمنت هایی استفاده می شود که می توانند به دندان ها چسبانده شوند تا امکان اعمال کشش برای دستیابی به بسیاری از حرکات دندان وجود داشته باشد. این اتچمنت ها را می توان به عنوان نقطه اعمال نیرو برای تراز یا چرخاندن دندان از طریق الاستیک ها یا پاور چین اعمال شده روی آندرکات ایجاد شده استفاده کرد. این طرح دارای مزیت همرنگ دندان بودن، ارزان بودن، تعویض و برداشتن آسان است.

حرکت دندان قبل از ترمیم یا دندان مصنوعی

جدا کننده ها ممکن است قبل از درمان ترمیمی و پروتز دندانی استفاده شوند، که در این حالت می توانند فضای بین پروگزیمال از دست رفته در نتیجه از دست رفتن دندان پوسیده و متعاقب آن لغزش دندان ها را بدست آورند. بازآفرینی فضا می تواند ترمیم عملکردی تر را تسهیل کند و می تواند به ایجاد نقاط تماس بین پروگزیمال تنگ کمک کند. جدا کننده ها همچنین برای فعال کردن تراز دندان ها قبل از ترمیم آنها استفاده شده اند و همچنین امکان بهینه سازی قبل از روکش های زیبایی را فراهم می کنند.

دلایل استفاده از سپراتورهای ارتودنسی

بازیابی فضای از دست رفته به دلیل درگیری پوسیدگی

استفاده از جدا کننده های الاستیک ارتودنسی همراه با روکش آکریلیک که به صورت تدریجی اصلاح شده می شود برای بدست آوردن مجدد فضا مفید است، که امکان قرار دادن یک ترمیم فیزیولوژیکی کانتور را فراهم می کند. فضای کافی برای پروتز پس از جایگزینی و قرار دادن دو جدا کننده و اصلاح موقت روکش بدست آمد. ارتودنتیست ها از این روش به عنوان جایگزینی برای درمان با ابزار ثابت ارتودنسی برای بازیابی کمی فضا حمایت کرده اند، با این حال، گزینه های حرکت دندان ها محدود هستند.

ترمیم مجدد دندان ها قبل از ترمیم یا پروتز

جدا کننده های الاستیک می توانند برای قرار دادن دندان مورد نظر در موقعیت اصلی خود قبل از یک روش ترمیمی استفاده شوند. گاهی از یک جدا کننده برای کمک به تکنیک های پروتز برای احیاء موفق زیبایی و عملکرد در بیماری استفاده می شود که دندان های لترال فک بالا به صورت دیستال لغزیده اند.

بهبود تماس های بین پروگزیمال در ترمیم های کامپوزیت خلفی کلاس 2

ثبات رزین کامپوزیت ها، تراکم در برابر نواحی تماس دندان های مجاور را در مقایسه با آمالگام دشوار می کند. تعدادی از تکنیک ها برای غلبه بر این مشکل پیشنهاد شده اند، از جمله پیش گوه زدن، اعمال فشار روی ناحیه تماس و گوه های دارای اشکال آناتومیک. قرار دادن یک سپراتور ارتودنسی قبل از ترمیم، در مجاورت سطحی که قرار است ترمیم شود، باعث بوجو آمدن اندکی فضا می شود، و زمانی که فاصله بدست می آید، یک نقطه تماس تنگ ایجاد می شود. با این حال، یک مراجعه دیگر برای قرار دادن سپراتور نیاز است.

تکنیک هال

جدا کننده های الاستیک هنگام نصب روکش ها با تکنیک هال، روشی برای مدیریت پوسیدگی دندان های مولر اولیه در کودکان، می توانند بسیار مفید باشند. با قرار دادن جدا کننده ها در میان نقاط تماس مزیال و دیستال، بخصوص درون نقاط تماس تنگ یا اگر به دلیل از بین رفتن برجستگی های حاشیه ای، پهنای دندانی مزیو دیستال از بین رفته باشد، و سپس آنها 3 تا 5 روز بعد برداشته شوند.

ایجاد امکان دید مستقیم برای ارزیابی ضایعات پوسیده که به حفره تبدیل شده اند

پوسیدگی یک بیماری شایع است. تشویق به معدنی سازی مجدد از طریق اختلال منظم در تشکیل بیوفیلم پلاک و اعمال فلوراید می تواند تشکیل ضایعات را متوقف کند. با این حال، دسترسی به سطوح تقریبی برای تشخیص دقیق پوسیدگی می تواند دشوار باشد. جدا کننده ها برای کمک به تشخیص وجود پوسیدگی بین دندانی استفاده شده اند، زیرا می توانند به دید مستقیم ضایعه پوسیده کمک کنند و به تصمیم گیری در مورد تبدیل شدن آن به حفره کمک کنند. این رویکرد به عنوان جایگزین یا کمکی برای معاینه با تصاویر رادیوگرافی پیشنهاد شده است و ممکن است به عنوان مرجع یا استاندارد طلایی برای مقایسه سایر تکنیک های تشخیص پوسیدگی استفاده شود.

تعویض یک ماژول برای قرار گیری به عنوان ضربه گیر در صورت وجود تداخل براکت

جدا کننده الاستومری را می توان روی دندان های پرمولر فک پایین یا دندان های پیشین استفاده کرد و جایگزین ماژول الاستومری معمولی می شود که برای محکم کردن سیم کمانی در شکاف براکت استفاده شود در صورتی که براکت در تماس اکلوزال با دندان مقابل باشد. طراحی ضخیم تر می تواند یک اثر بالشتکی (ضربه گیر) ایجاد کند و می تواند از نیاز به یک بایت پلیت یا ساخت اکلوزال برای جدا کردن بایت جلوگیری کند.

کشیدن دندان های روییده

قرار دادن جدا کننده های ارتودنسی برای دو هفته قبل از کشیدن برای کاهش خطر شکستگی ریشه، نوک، تاج و کورتیکال پلیت توصیف شده است. محققان دریافته اند که افزایش تحرک دندان منجر به عوارض کمتری در کشیدن دندان هایی می شود که ریشه های بلند، ساختار غیر معمول ریشه (مثلاً ریشه های دوکی شکل) و استخوان تراکم دارند.

محدودیت ها و خطرات

درد و ناراحتی

قرار دادن سپراتورها می تواند باعث بروز درد و ناراحتی شود و برخی از بیماران گزارش می دهند که این دردناک ترین قسمت کل درمان است. مسکن های ساده توصیه می شوند. بیشتر بیماران در حین غذا خوردن و جویدن درد را گزارش می کنند. درد در روز دوم پس از قرار دادن سپراتورها بدترین درد است و به دنبال آن به طور پیوسته کاهش می یابد. اگرچه همه انواع جدا کننده ها ممکن است باعث درد شوند، ناراحتی اولیه با سیم برنجی در مقایسه با جدا کننده های الاستومری بیشتر است.

استفاده از مسکن برای کاهش ناراحتی ناشی از قرار دادن جدا کننده به طور گسترده گزارش شده است. استفاده از مسکن ها قبل از فرایند قرار گیری سپراتورها برای تسکین بیشتر درد در کودکان و نوجوانان تحت درمان دندانی مؤثر است. دو مقاله به این موضوع پرداختند که آیا ایبوپروفن باعث کاهش درد و ناراحتی پس از قرار دادن جدا کننده های ارتودنسی می شود یا خیر. در یک مقاله ایبوپروفن هم قبل و هم بعد از فرایند توصیه می شود، در حالی که مقاله دیگر فقط قبل از فرایند. اگرچه هر دو مطالعه خطر سوگیری بالایی داشتند، اما هر دو کاهش در میزان درد را مشاهده کردند که از نظر آماری در زمان انجام یک متاآنالیز معنی دار بود. نشان داده شده است که ایبوپروفن در مقایسه با پاراستامول دارای اثر ضد درد بهتری است.

تعدادی از روش های دیگر برای کاهش ناراحتی توصیه شده اند، مانند لیزر درمانی با سطح پایین (LLLT)، پَچ های بنزوکائین 20% و تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS). با این حال، استفاده از مسکن ها و داشتن رژیم غذایی نرم پر کاربردترین روش ها برای کاهش ناراحتی هستند.

محدودیت ها و خطرات

بیماری پریودنتال موضعی

گزارش های متعددی از آسیب به بافت های پریودنتال به دلیل باقی ماندن جدا کننده های ارتودنسی گزارش شده اند. به عنوان مثال، قرار دادن جدا کننده ها به مدت 2 هفته برای افزایش تحرک دندان، برای کمک به کشیدن دندان، اثر پریودنتال را نیز نشان می دهد. جدا کننده می تواند به دلیل عدم تثبیت دندان به سمت پایین بلغزد و به شیار لثه نفوذ کند. بیمار ممکن است با علائم و نشانه های بالینی مختلفی مانند درد، ناراحتی، تورم، تحرک دندان، تحلیل لثه، اکستروژن و افزایش عمق پروب مراجعه کند. یافته های رادیوگرافی شامل از دست دادن استخوان پریودنتال، گشاد شدن رباط پریودنتال، تحلیل رفتن استخوان و نقص داخل استخوانی هستند. جدا کننده ای که جابجا شده باشد ممکن است به صورت رادیولوسنسی خفیف یا تیرگی رادیویی ظاهر شود یا اصلاً قابل مشاهده نباشد.

جدا کننده ارتودنسی فرو رفته در لثه می تواند به سختی قابل تشخیص باشد و  ممکن است باعث ترومای لثه شود. استفاده از جدا کننده های دارای رنگ روشن یا مات – رادیویی ممکن است کمک کنند یافتن آنها راحت تر شود.

علت علائم اغلب در ابتدا اشتباه تشخیص داده می شود و ممکن است منجر به انواع درمان ناموفق، مانند دبریدمان زیر لثه، جراحی فلپ، اسپلینت بستن یا کشیدن دندان شود. با تغییر در مات – رادیویی بودن جدا کننده ها و بازه زمانی که علائم ممکن است در آن ظاهر شوند، تشخیص پیچیده می شود. تورم ممکن است طی چند روز پس از قرار دادن ایجاد شود، در حالی که برخی دیگر تا چند سال پس از اتمام درمان ارتودنسی ثابت، شناسایی نشده و بدون علامت باقی می مانند. برداشتن سپراتور ارتودنسی علائم و نشانه ها را برطرف می کند، با این حال، بیماری پریودنتال موضعی قابل توجه ممکن است منجر به از دست دادن چسبندگی و فرو رفتگی شود یا ممکن است به کشیدن دندان نیاز باشد.

تعدادی روش برای جلوگیری و به حداقل رساندن خطرات نگهداشتن جدا کننده پیشنهاد شده است، مانند کاهش مدت زمان قرار دادن جدا کننده ها، استفاده از جدا کننده های مات – رادیویی و مواد رنگارنگ برای کمک به دیده شدن و برداشتن آنها. اگر به نظر می رسد جدا کننده افتاده باشد، ناحیه بین پروگزیمال لثه باید به طور کامل بررسی شود تا بررسی شود که جدا کننده در زیر نقطه تماس فرو نرفته باشد. هنگامی که جدا کننده ها قرار می گیرند، بیماران و والدین باید آگاه باشند که احتباس سپراتور یک عارضه احتمالی است و در صورت افتادن آنها بسیار مهم است که توجه داشته باشید و به پزشک گزارش دهید.

نتیجه گیری

جدا کننده های ارتودنسی عمدتاً برای استفاده برای ایجاد فضا قبل از قرار دادن بندهای ارتودنسی طراحی شده اند. با این حال، آنها می توانند برای انواع موقعیت های بالینی توسط ارتودنتیست ها و دندانپزشکان عمومی استفاده شوند. آنها همه کاره، آسان برای استفاده، و نسبتاً ارزان هستند، و آنها را به یک مکمل مفید در دندانپزشکی تبدیل می کند. بسیار مهم است که بدانیم استفاده از آنها بدون خطر نیست، زیرا نظارت ناکافی پس از قرار دادن می تواند منجر به باقی ماندن جدا کننده ها و آسیب جدی به سلامت دهان و دندان شود.